Trái phiếu doanh nghiệp là gì? Cách lựa chọn trái phiếu doanh nghiệp để đầu tư an toàn nhất

Trái phiếu là phương pháp huy động vốn thường thấy của các doanh nghiệp nhưng hiện nay lại không được nhiều người biết tới như cổ phiếu. Trái phiếu như một tờ giấy nợ mà các công ty phát hành ra nhằm vay tiền từ các nhà đầu tư với một mức lãi suất cụ thể và cam kết thanh toán theo thời gian định kỳ. Nắm giữ trái phiếu sẽ mang tới dòng tiền đều đặn, tuy nhiên, những hiểu biết mang tính hời hợt về nó có thể gây ra hậu quả lớn.

Do đó, bài viết này sẽ trình bày rõ về khái niệm của trái phiếu doanh nghiệp, tầm quan trọng của chúng với tổ chức phát hành, đồng thời chỉ ra các rủi ro và lợi ích đối với những người muốn xuống tiền vào sản phẩm đầu tư này.  

Trái phiếu doanh nghiệp là một trong những công cụ thường được các công ty dùng để gọi vốn. Chúng đóng vai trò như giấy ghi nợ, kèm theo cam kết trả lãi và vốn sau một quãng thời gian cụ thể, thường là lớn hơn một năm. Đối tượng nắm giữ trái phiếu sẽ cho tổ chức phát hành mượn tiền nhằm thu về lãi định kỳ và tiền gốc ở thời điểm đáo hạn.

Trái phiếu cho phép doanh nghiệp gọi vốn nhanh chóng để sử dụng cho các mục tiêu như đẩy mạnh đầu tư, giảm nợ hoặc triển khai các dự án. Trái phiếu giữ nhiệm vụ đảm bảo sự ổn định tài chính, kiến tạo cơ hội phát triển cho tổ chức và mở ra hình thức đầu tư tốt cho nhiều đối tượng phù hợp.

Điều kiện để doanh nghiệp có thể phát hành trái phiếu:

- Được cấp phép: Hai loại hình công ty được pháp luật Việt Nam cho phép chào bán trái phiếu là công ty cổ phần và công ty trách nhiệm hữu hạn.

- Đủ năng lực trả nợ: Công ty phải làm rõ được năng lực tài chính để trả nợ gốc và lãi cho khoản nợ trái phiếu muốn phát hành.

- Sử dụng vốn đúng mục đích: Tổ chức phát hành cần đăng ký mục đích sử dụng vốn và thực hiện đúng theo những cam kết này.

- Làm đúng quy định: Công ty phải làm đúng các quy định liên quan tới chào bán và quản lý trái phiếu, bao gồm việc báo cáo thông tin định kỳ cho trái chủ và nhà chức trách.

- Bảo vệ trái chủ: Tổ chức phát hành cần có nhiều cách thức đảm bảo quyền lợi của trái chủ như công bố thông tin chính xác, minh bạch hóa quy trình và có cơ chế đảm bảo thanh toán trong điều kiện thị trường bất ổn. 

Vay nợ qua trái phiếu hay được nhiều công ty dùng tới nhằm có được nguồn vốn nhanh. Dựa vào tình hình tài chính ở các thời điểm khác nhau, một công ty có thể chào bán trái phiếu hoặc dùng tới các cách thức gọi vốn khác. Đây là phương án mang lại cả những lợi ích và rủi ro cho tổ chức phát hành.

• Ưu điểm

✔️Phong phú hóa nguồn huy động: Thay vì phải dựa toàn bộ vào khoản vay từ ngân hàng hoặc tài trợ từ cổ đông, trái phiếu cho phép tổ chức vay mượn vốn từ đa dạng đối tượng, từ những cá nhân có tiền nhàn rỗi đến những công ty đầu tư chuyên nghiệp.

✔️Tiếp cận thuận lợi: So với những phương pháp gọi vốn khác như giữ lại thu nhập hay bán tài sản, việc vay nợ bằng trái phiếu giúp cho công ty có được nguồn vốn nhanh hơn nhiều. Chúng ta vẫn thường nghe tới câu nói, phải tiêu tiền trước khi kiếm tiền, do đó, nếu đợi đến lúc công ty có đủ thu nhập để giữ lại một phần thì cơ hội đầu tư có thể đã biến mất.

Thêm vào đó, gọi vốn từ trái phiếu rẻ hơn nhiều so với chào bán thêm cổ phiếu. Khi một công ty chào bán cổ phiếu mới, giá trị cổ phiếu thường sẽ bị pha loãng. Các cổ đông hiện tại cũng sẽ cần phải bỏ thêm tiền để nhận được số cổ phiếu tương ứng và tạo thành gánh nặng tài chính.

✔️Lợi ích về thuế: Một lợi thế khác khi vay tiền so với việc giữ lại thu nhập hoặc chào bán cổ phiếu là nó có thể giúp công ty giảm được thuế. Phần tiền lãi mà công ty phải trả được xem là chi phí nên sẽ khấu trừ vào lợi nhuận trước thuế của tổ chức. Trái lại, việc giữ lại thu nhập và chào bán thêm cổ phiếu sẽ tốn kém hơn cho cổ đông, nhưng chúng lại không được phân loại là chi phí ở báo cáo tài chính.  

• Nhược điểm

⭕Yêu cầu trả lãi định kỳ: Bản chất của việc chào bán trái phiếu là công ty đang vay tiền của các trái chủ và cần thanh toán lãi theo định kỳ. Điều đó trở thành thử thách lớn trong những thời kỳ khó khăn kinh tế hoặc doanh nghiệp bị gián đoạn nguồn doanh thu.

Ví dụ: Vào năm 2022, số lượng lớn doanh nghiệp bất động sản Việt Nam đã trải qua thử thách khi thị trường bị đình trệ và họ không có doanh thu bán hàng để trả nợ trái phiếu. Những công ty này có dư nợ trái phiếu lên tới 20.000 đến 30.000 tỷ nhưng lượng tiền mặt để thanh toán lãi chỉ khoảng 200 – 300 tỷ. Thực tế đó dẫn đến việc họ phải xin gia hạn trả nợ lãi trái phiếu để tránh nguy cơ vỡ nợ.

⭕Tăng quy mô nợ vay: Việc vay nợ nhiều có thể khiến số liệu tài chính của doanh nghiệp kém hấp dẫn. Một tổ chức có quy mô nợ vay lớn thường bị coi là đáng báo động hơn là những doanh nghiệp ít vay nợ và hoạt động bằng vốn tự có. 

⭕Tuân thủ các quy định: Việc chào bán trái phiếu nhằm tìm kiếm nguòin vốn yêu cầu công ty thuân theo các quy định phức tạp về đăng ký và báo cáo. Hoạt động sử dụng vốn cũng cần chuẩn với những điều khoản đã nhắc tới trong hợp đồng. Do đó, việc tuân thủ quy định có thể làm tăng chi phí vận hành, trong khi làm trái quy định sẽ khiến tổ chức chào bán gặp phải nhiều rủi ro về pháp lý.

Mở Tài Khoản Demo Mở Tài Khoản Thật 

Tại Việt Nam, có hai loại trái phiếu doanh nghiệp chính, được phân ra dựa theo tiêu chí về việc nó có được niêm yết để giao dịch rộng rãi hay không, cụ thể:

• Trái phiếu niêm yết: Loại trái phiếu này được ghi nhận thông tin và lưu ký ở Trung tâm lưu ý chứng khoán (VSD). Nó được niêm yết và mua bán tự do ở các sàn giao dịch như HOSE hay HNX. Chính vì vậy, việc đăng ký và giao dịch chúng thường yêu cầu nhiều quy định và thủ tục liên quan

• Trái phiếu không niêm yết: Loại trái phiếu này không được đăng ký với VSD mà giao dịch dựa theo nguyên tắc thỏa thuận. Cách thức này khiến việc chào bán trái phiếu cũng cần tuân thủ ít quy định hơn.

Ngoài cách phân loại trên, trái phiếu doanh nghiệp còn được phân chia ra các đặc tính cụ thể, ví dụ như loại có lãi suất không đổi hoặc thả nổi, loại không có hoặc có tài sản đảm bảo, trái phiếu chuyển đổi hoặc có quyền ưu đãi đặc biệt.

(Nguồn: Được tổng hợp bởi Mitrade)

• Lợi ích cho nhà đầu tư:

✔️ Thu nhập đều đặn: Lợi ích lớn nhất hàng đầu của trái phiếu là tạo ra dòng tiền đều đặn cho trái chủ. Đây là đặc điểm lôi kéo các những người quan tâm tới dòng tiền, kỳ vọng có được nguồn thu định kỳ. Về mức thu nhập, trái phiếu do các công ty chào bán cũng thường có lãi suất tốt hơn hẳn trái phiếu của chính phủ.

✔️ Giá cả ít biến động: Khác với cổ phiếu, giá của trái phiếu có thể biến động nhưng thường sẽ không quá lớn. Thông thường, tổ chức chào bán càng đáng tin cậy thì giá trái phiếu càng ít biến động và ngược lại.

✔️ Phong phú danh mục: Trái phiếu doanh nghiệp tạo cơ hội cho nhà đầu tư làm phong phú thêm danh mục. Nếu đã có cổ phiếu, bất động sản hay một tài sản nào khác, việc có thêm trái phiếu trong danh mục cũng là một lựa chọn nên cân nhắc như một cách tối ưu tỷ lệ rủi ro so với lợi ích.

✔️ Kênh đầu tư an toàn: Về cơ bản, trái phiếu thường được nhìn nhận là sản phẩm an toàn hơn so với cổ phiếu nhờ mức lãi suất được cam kết. Ngoài ra, nếu công ty không may phá sản, trái chủ cũng là bên được đền bù trước so với cổ đông.

• Rủi ro cho nhà đầu tư:

⭕ Công ty không còn năng lực thanh toán: Bản chất của doanh nghiệp là kinh doanh để có thu nhập và dùng tiền này để trả cho gốc lãi cho trái chủ. Nếu kinh doanh không có lợi nhuận, công ty sẽ không đủ năng lực để hoàn thành cam kết với trái chủ. 

Ví dụ: Tập đoàn Apax Holdings, hoạt động trong mảng kinh doanh giáo dục, đã chào bán nhiều lô trái phiếu cho mục đích mở rộng mạng lưới và đầu tư đa ngành. Tuy nhiên, thời kỳ dịch bệnh năm 2020 và 2021 đã làm các cơ sở dạy tiếng anh của công ty phải đóng cửa và không có nguồn thu. Điều này đã dẫn đến việc trái chủ không được thanh toán đúng hạn cả gốc và lãi, gây ra nhiều tranh cãi và kiện tụng.

⭕ Thanh khoản kém: Trái phiếu doanh nghiệp là loại tài sản không thuận lợi khi trao đổi. Nếu nhà đầu tư cần tiền mặt gấp thì quy đổi trái phiếu sang tiền có thể là một thách thức lớn do việc tìm kiếm người mua khá khó khăn.

⭕ Rủi ro đối tác: Điều này đến từ việc tổ chức phát hành làm sai điều khoản trong hợp đồng về mục đích sử dụng vốn hoặc nhiều điều khoản khác. Các hành động đó khiến tổ chức phát hành đối mặt với các vướng mắc pháp lý và từ đó ảnh hưởng đến trái chủ.

Ví dụ: Vào năm 2022, ban lãnh đạo của tập đoàn bất động sản Tân Hoàng Minh đã bị truy tố vì sử dụng sai mục đích vốn huy động từ trái phiếu. Điều này công ty kinh doanh đình trệ, việc thanh toán lãi và gốc cho trái chủ bị trì hoãn, thậm chí có nguy cơ mất trắng.

(Nguồn: Được tổng hợp bởi Mitrade)

⏩Theo bảng so sánh trên, trái phiếu doanh nghiệp có một vài điểm tương đồng với cả trái phiếu chính phủ và cổ phiếu. Tuy nhiên, về cơ bản, các loại hình đầu tư này dành cho những đối tượng với khẩu vị rủi ro và nguồn tiền nhàn rỗi khác nhau.

Những người muốn đầu tư vào trái phiếu doanh nghiệp sẽ không ưa thích rủi ro như cổ phiếu, tuy nhiên vẫn muốn có thu nhập đều đặn định kỳ. Ngoài ra, việc sở hữu trái phiếu doanh nghiệp cũng thường có thời hạn không dài như trái phiếu chính phủ, đồng thời có lãi suất định kỳ lớn hơn.

֎ Biết lựa chọn tổ chức phát hành: Một trái phiếu tốt là khi nó được chào bán bởi một công ty tốt. Trái phiếu của một tổ chức lành mạnh, có năng lực kinh doanh tuyệt vời và lợi nhuận ổn định sẽ là lựa chọn an toàn. Những người quan tâm có thể làm rõ những dữ liệu cơ bản về tổ chức phát hành như ngành nghề, vị thế, sức mạnh tài chính và năng lực quản lý của lực lượng lãnh đạo có lựa chọn tốt nhất.

֎ Cân bằng giữa lãi suất và rủi ro: Lãi suất thường niên của trái phiếu luôn có tỷ lệ nghịch với rủi ro, do đó, nhà đầu tư không nên chỉ ưu tiên những sản phẩm trái phiếu lãi suất cao do bản chất của nó có thể chứa nhiều rủi ro lớn. 

֎ Quan tâm tới kỳ hạn: Các công ty thường chào bán trái phiếu với kỳ hạn từ 1 đến 3 năm. Nhà đầu tư nên biết rõ thông tin này do đây sẽ là thời điểm khoản tiền nhàn rỗi của họ được đem cho mượn và việc thanh lý trái phiếu để quy đổi ra tiền mặt sẽ không thuận lợi và dễ dàng như đối với cổ phiếu.

֎ Đặt niềm tin vào loại trái phiếu uy tín: Như đã so sánh, trái phiếu chào bán bởi doanh nghiệp trên thực tế vẫn không thể an toàn như trái phiếu chính phủ. Vì thế, nhà đầu tư cần xem xét mua các loại trái phiếu có tài sản bảo đảm, được xếp hạng tín nhiệm cao bởi các tổ chức hàng đầu và đi kèm bảo lãnh thanh toán từ một bên thứ 3 như ngân hàng hoặc chính phủ. 

Nhà đầu tư có thể dễ dàng tiếp cận trái phiếu doanh nghiệp từ nhiều nguồn, tùy thuộc vào tổ chức phát hành cho phép nó được phân phối ở đâu:

⭐️ Sàn giao dịch chứng khoán: Các loại trái phiếu đã đăng ký và niêm yết có thể được mua bán trên các sàn giao dịch như HOSE và HNX. Những người quan tâm có thể lập tài khoản để giao dịch trái phiếu trực tiếp một cách dễ dàng.

⭐️ Ngân hàng và tổ chức tài chính: Hai đối tượng này có thể giữ vai trò như nhà phân phối trái phiếu. Họ nhận được hoa hồng từ việc phân phối các loại trái phiếu này với sự ủy quyền của bên phát hành.

⭐️ Quỹ đầu tư: Có rất nhiều quỹ được lập ra chuyên để đầu tư vào trái phiếu. Bằng việc nắm giữ chứng chỉ quỹ, nhà đầu tư đang gián tiếp tiếp cận với các loại trái phiếu có mặt trong danh mục của quỹ đầu tư đó.

⭐️ Thị trường thứ cấp: Đối với những loại trái phiếu không được niêm yết trên sàn giao dịch, bạn có thể tìm kiếm chúng ở thị trường thứ cấp, nơi có thể giao dịch trao tay nhiều loại trái phiếu khác.

Tóm lại, trái phiếu là một hình thức thu hút vốn hữu hiệu và nhanh chóng cho các công ty nhờ những lợi ích ưu việt hơn so với các hình thức khác. Những người nắm giữ trái phiếu của doanh nghiệp sẽ nhận được những khoản thanh toán đều đặn với lãi suất cao mà không phải chịu sự biến động thất thường như giá cổ phiếu. 

Mặc dù vậy, sản phẩm đầu tư này cũng ẩn chứa nhiều nguy hiểm nếu công ty không thể kinh doanh có lời và trái phiếu không được đảm bảo bằng các loại tài sản đáng tin cậy. Người nắm giữ có thể phải gặp phải tình huống không nhận được thanh toán đúng hạn hoặc thậm chí là mất vốn. Do đó, để đầu tư hiệu quả, hãy tìm đến trái phiếu của những công ty được tin cậy lâu đời, đứng đầu ngành và có tình trạng tài chính tốt để tránh những rủi ro bất ngờ.