Bộ tiêu chuẩn ESG là gì? Liệu đây có phải là xu thế bền vững trong tương lai? Xu hướng đầu tư ESG trên thế giới và ở Việt Nam

ESG là một từ khóa “hot” trên toàn cầu trong nhiều năm gần đây, đặc biệt từ sau khi đại dịch Covid-19 diễn ra đặt ra nhiều yêu cầu chuyển đổi cho các công ty theo hướng bền vững hơn. Trong bài viết này, hãy cùng Mitrade tìm hiểu về khái niệm ESG, những xu thế đầu tư ESG trên thế giới và tại Việt Nam.

- ESG là viết tắt của cụm từ Environmental, Social, and Governance (Môi trường, Xã hội và Quản trị). Đây là một bộ tiêu chí được xây dựng nhằm đánh giá tính bền vững và trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp mà các nhà đầu tư và các tổ chức tài chính rất quan tâm để đánh giá mức độ rủi ro và tiềm năng tăng trưởng của doanh nghiệp. Thuật ngữ ESG được nhắc đến lần đầu tiên vào năm 2004 trong một báo cáo “Who cares wins” của Liên hợp Quốc. Sau gần 2 thập kỷ, ESG đã trở nên phổ biến với các doanh nghiệp trên toàn cầu. Tùy thuộc vào quy định của từng quốc gia mà doanh nghiệp có thể bắt buộc hoặc lựa chọn công bố báo cáo ESG hằng năm. Tại Việt Nam, việc công bố báo cáo ESG hằng năm là yêu cầu bắt buộc đối với các công ty đại chúng và niêm yết trên sàn chứng khoán.

- Bộ tiêu chuẩn ESG bao gồm: 

֎ Môi trường (Environmental): Đánh giá tác động của doanh nghiệp đối với môi trường, bao gồm việc sử dụng năng lượng, quản lý khí thải và chất thải gây ô nhiễm, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và các tác động khác lên môi trường sống. 

֎ Xã hội (Social): Đánh giá về mối quan hệ của doanh nghiệp với các bên liên quan như nhân viên, khách hàng, cộng đồng, và các vấn đề liên quan đến quyền lao động, an toàn lao động, đa dạng và bình đẳng, an ninh và bảo mật dữ liệu,... 

֎ Quản trị (Governance): Đánh giá về cách thức quản trị và điều hành doanh nghiệp, bao gồm minh bạch tài chính, tuân thủ pháp luật, việc thực thi các chính sách phòng chống tham nhũng.

- Lịch sử hình thành của ESG:

ESG có lịch sử hình thành từ khá lâu khi nhiều nhà khoa học môi trường đã lên tiếng do nhận thấy Trái Đất chịu ảnh hưởng tiêu cực từ sự phát triển của các hoạt động công nghiệp hóa. Tuy nhiên, phải tới những năm 70s, 80s thì nhận thức của thế giới về ESG mới được chú ý mạnh mẽ với truyền thông của Liên Hợp Quốc. Dưới đây là một số cột mốc về lịch sử hình thành của ESG:

- Tổng quan về đầu tư vào ESG

Đầu tư vào ESG có nghĩa là các nhà đầu tư xem xét các tiêu chí về môi trường, xã hội và quản trị bên cạnh các yếu tố tài chính truyền thống. Nó thể hiện một cách tiếp cận toàn diện hơn trong đầu tư. Một số khái niệm có liên quan đển ESG khác như “đầu tư có đạo đức”, “đầu tư có trách nhiệm với xã hội”, “đầu tư xanh”, “đầu tư bền vững” và “đầu tư tác động”. Tất cả những thuật ngữ này mô tả ý tưởng rằng tài chính nên hỗ trợ các mục tiêu dài hạn rộng lớn của xã hội thay vì chỉ đơn giản là cố gắng kiếm lợi nhuận.

Yếu tố phi tài chính ESG ngày càng trở nên quan trọng trong thị trường tài chính. Doanh nghiệp thực hiện tốt các nguyên tắc ESG thường được nhìn nhận với hình ảnh tích cực, từ đó cải thiện uy tín và thương hiệu trong mắt các đối tác và khách hàng. Chỉ số và báo cáo về ESG là một cơ sở cho quyết định đầu tư của nhiều nhà đầu tư vào các doanh nghiệp. 

Dưới đây là cái nhìn sâu hơn về ba tiêu chí được sử dụng để đánh giá các công ty đầu tư vào ESG:

☀️ Môi trường (E): Một công ty có tác động như thế nào đến môi trường? Điều này có thể bao gồm tính toán lượng khí thải carbon của công ty, giảm thiểu các hóa chất độc hại liên quan đến quá trình sản xuất hoặc theo đuổi sự bền vững trong toàn bộ chuỗi cung ứng của công ty.

☀️ Xã hội (S): Công ty làm cách nào để cải thiện tác động xã hội của mình, cả trong nội bộ công ty và mạng lưới bên ngoài rộng lớn hơn? Các yếu tố xã hội bao gồm nhiều lĩnh vực từ bình đẳng LGBT+ đến đa chủng tộc trong cả ban điều hành và nhân viên nói chung, cũng như các chương trình hòa nhập và phương thức tuyển dụng. 

☀️ Quản trị (G): Hội đồng quản trị và ban điều hành công ty thúc đẩy sự thay đổi tích cực như thế nào? Quản trị bao gồm mọi thứ, từ các vấn đề xung quanh việc trả lương cho giám đốc điều hành đến sự đa dạng trong lãnh đạo, mức độ lãnh đạo đó phản ứng và tương tác với các cổ đông.

- Vì sao nên đầu tư vào ESG?

Đầu tư vào ESG có thể có rất nhiều lợi ích, chẳng hạn nhiều nghiên cứu cho thấy các công ty ESG mang lại lợi nhuận cao hơn trong dài hạn. Ví dụ, một nghiên cứu của MSCI vào năm 2021 cho thấy các quỹ ESG có hiệu suất vượt trội so với các quỹ truyền thống trong khoảng thời gian 5 năm liên tiếp.

Có thể lấy ví dụ về Vanguard ESG US Stock ETF (ESGV) – một quỹ đầu tư nổi tiếng với tổng tài sản ròng hơn 7 tỷ USD. Tính đến ngày 4/12/2023, ESGV đã có hiệu suất vượt trội so với thị trường chứng khoán chung của Mỹ (đại diện bằng chỉ số S&P 500) trong 5 năm.

Nguồn: Morningstar Direct

Ngoài ra, đầu tư vào ESG có thể giúp nhà đầu tư đa dạng hóa danh mục đầu tư do bao gồm các lĩnh vực mới, đang phát triển như năng lượng tái tạo, công nghệ xanh và giáo dục. Các công ty ESG thường có truyền thống quản trị rủi ro tốt, ít rủi ro vi phạm về pháp luật, đạo đức; do đó, đầu tư vào ESG có thể giúp giảm thiểu rủi ro cho danh mục.

Bên cạnh đó, nhà đầu tư ESG cũng có thể góp phần đem lại sự phát triển bền vững cho xã hội thông qua các hoạt động bảo vệ môi trường, cải thiện đời sống, tạo xã hội và công bằng bình đẳng cho mọi người.

Cũng giống như các loại hình đầu tư truyền thống khác, các nhà đầu tư vào ESG có thể tìm đến nhiều kênh như cổ phiếu, trái phiếu, các quỹ tương hỗ, ETF… Các hình thức cụ thể phổ biến bao gồm:
(i) Đầu tư vào các quỹ đầu tư có các tiêu chí cụ thể về ESG;
(ii) Lựa chọn các cổ phiếu riêng lẻ có tích hợp yếu tố ESG trong hoạt động; 

(iii) Sử dụng tư cách cổ đông để khuyến khích các công ty cải thiện thực hành ESG. 

Một cách trực quan hơn, nhà đầu tư có thể sàng lọc các công ty không đạt tiêu chí về ESG (chẳng hạn kinh doanh thuốc lá, nhiên liệu hóa thạch, sản xuất vũ khí…) hoặc lọc ra các tiêu chí thể hiện cam kết mạnh mẽ với ESG như năng lượng tái tạo, năng lượng gió, thực hành các tiêu chí đảm bảo công bằng giữa người lao động. Nhà đầu tư có thể tìm hiểu các tiêu chí này thông qua báo cáo thường niên công ty, công bố dữ liệu của bên thứ ba hay các báo cáo của Chính phủ.  

Điều quan trọng là nhà đầu tư cần xác định rõ giá trị và mục tiêu khi tham gia đầu tư vào ESG, từ đó sàng lọc ra các công ty phù hợp tiêu chí đầu tư. 

Thị trường ESG trên toàn cầu đang tăng trưởng nhanh chóng. Theo dữ liệu từ Liên minh Đầu tư Bền vững Toàn cầu, tính đến năm 2020, có khoảng 35,3 nghìn tỷ USD tài sản đã được đầu tư theo các nguyên tắc ESG trên 5 thị trường lớn trên thế giới gồm Úc & New Zealand, Canada, Châu Âu, Nhật Bản và Hoa Kỳ, đánh dấu mức tăng trưởng 15% so với cách đây hai năm. Ngoài ra, theo Bloomberg Intelligence, thị trường ESG toàn cầu dự kiến sẽ đạt khoảng 41 nghìn tỷ USD vào năm 2025. Châu Á-Thái Bình Dương có tỷ lệ tăng trưởng nhanh nhất trong ESG AUM, với con số này dự kiến sẽ tăng hơn gấp ba lần, đạt 3,3 nghìn tỷ USD vào năm 2026. Tổng cộng 65% nhà đầu tư tổ chức ở Châu Á-Thái Bình Dương (APAC) có kế hoạch tăng phân bổ cho các sản phẩm ESG ở theo báo cáo, trong hai năm tới. 

Hiện ESG đang thu hút rất nhiều các nhà đầu tư cá nhân, các quỹ, tổ chức lớn như BlackRock, Vanguard, State Street Global Advisors với cam kết đầu tư hàng nghìn tỷ đồng vào quỹ ESG. Điều quan trọng là xu hướng đầu tư vào ESG ngày càng được tăng lên qua thời gian cùng với nhận thức về biến đổi khí hậu, môi trường bền vững và đầu tư có trách nhiệm. 

Một số xu hướng đầu tư vào ESG phổ biến thịnh hành hiện nay bao gồm:

֎ Chống biến đổi khí hậu: Các khoản đầu tư gia tăng vào lĩnh vực này kể từ khi thỏa thuận Paris được kí kết (năm 2015), đặc biệt là các công ty cam kết giảm tỷ lệ phát khí thải carbon và hạn chế khai thác tài nguyên thiên nhiên. Các quốc gia đang chung tay giảm thiểu sử dụng các tài nguyên kém thân thiện với môi trường như dầu, than và thay thế bằng việc sử dụng năng lượng tái tạo như mặt trời, gió, năng lượng hạt nhân. Các công ty về năng lượng tái tạo là một trong những loại hình công ty được ưa chuộng nhất đối với các nhà đầu tư ESG trong nhiều năm gần đây.

֎ Khôi phục đa dạng sinh học: Đầu tư vào các công ty công nghiệp thực phẩm, nông nghiệp hoặc bất động sản có cam kết về phục hồi đa dạng sinh học để giảm thiểu tổn thất do biến đổi khí hậu.

֎ Quan tâm đến sức khỏe tinh thần: Tiêu chí lựa chọn các công ty khuyến khích sự lựa chọn công việc một cách linh hoạt, có các giải pháp cải thiện đời sống tinh thần của nhân viên, đặc biệt là sau đại dịch Covid-19 khiến sức khỏe tinh thần của người lao động giảm sút đáng kể. 

֎ Bình đẳng thu nhập: Một báo cáo về tiền lương toàn cầu của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) dựa trên dữ liệu từ 70 quốc gia trong năm 2018-2019 cho biết thu nhập trung bình của phụ nữ chỉ bằng khoảng 80% so với nam giới khi làm những công việc giống nhau. Do đó, những nhà đầu tư ESG tin rằng các công ty tích cực cải thiện tình trạng bình đằng giới, thu hẹp khoảng cách các tiền lương sẽ là các khoản đầu tư hấp dẫn.

֎ Bồi thường cho người điều hành công ty: Bồi thường điều hành cũng là mối quan tâm lớn đối với nhiều nhà đầu tư ESG. Vào những thập niên trước, những người điều hành, CEO của các công ty có mức thu nhập rất lớn so với nhân viên của chính họ, ngay cả khi tình hình công ty kinh doanh không khả quan. Việc cắt giảm mức bồi thường cho những nhà lãnh đạo xuống mức hợp lý hơn là yêu cầu đặt ra để tạo bình đẳng thu nhập hơn khi tiêu chuẩn ESG được đặt ra.  

Việt Nam có cơ hội lớn để thu hút đầu tư ESG khi Chính phủ Việt Nam cũng đang thúc đẩy tăng trưởng xanh để đáp ứng cam kết về lượng phát khí thải carbon bằng 0 vào năm 2050 (theo cam kết tại COP26).

Theo báo cáo năm 2022 về “Sự sẵn sàng về ESG tại Việt Nam” của PwC, các công ty Việt Nam đang ngày càng áp dụng các biện pháp thực hành ESG. Phần lớn các công ty được khảo sát (80%) đã cam kết hoặc có kế hoạch cam kết ESG trong vòng 2-4 năm tới. Nhiều công ty đánh giá ESG ngày càng cần thiết vì những lý do như:
(i) Tuân thủ các quy định của cơ quan quản lý;
(ii) Đáp ứng các tiêu chuẩn tốt hơn khi tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu;
(iii) Nâng cao danh tiếng và thương hiệu;
(iv) Đáp ứng mong đợi, kỳ vọng của khách hàng và nhà đầu tư.

Chẳng hạn, tập đoàn Lego của Đan Mạch đã xây dựng nhà máy trị giá 1 tỷ USD tại khu công nghiệp VSIP III, Bình Dương và một trong những tiêu chí quan trọng để Lego chọn Việt Nam là cam kết về ESG. 

Nhận thức được tầm quan trọng của phát triển bền vững, Chính phủ Việt Nam đã đưa ra các biện pháp quản lý. Thông tư số 96/2020/TT-BTC do Bộ Tài chính ban hành yêu cầu báo cáo ESG đối với các công ty đại chúng và niêm yết tại Việt Nam. Yêu cầu báo cáo này bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau như phát thải khí nhà kính, quản lý tài nguyên, tiêu thụ năng lượng và nước, tuân thủ môi trường, chính sách liên quan đến nhân viên, trách nhiệm của cộng đồng địa phương và hoạt động thị trường vốn xanh.

Việt Nam cũng đã xây dựng Chỉ số phát triển bền vững Việt Nam (VNSI) vào năm 2017. Đây là bộ chỉ số theo vốn hóa thị trường điều chỉnh free-float, bao gồm các công ty niêm yết có điểm số cao về tính bền vững dựa trên các tiêu chí của ESG. Trong danh sách này hiện nay có các cái tên quen thuộc như VCB, FPT, MWG, VPB, MBB, VNM. Dưới đây là một số hoạt động triển khai ESG tại các công ty niêm yết ở Việt Nam.

 Nguồn: Innolab

Top 20 công ty thuộc chỉ số VNSI do HOSE chấm điểm bình chọn

Nguồn: HOSE – Cập nhật tháng 3/2023

Đầu tư ESG vẫn là một chiến lược để xây dựng sự thịnh vượng một cách lâu dài và bền vững. Do đó, các nhà đầu tư nên xem xét kết hợp ESG cùng với các chiến lược đầu tư truyền thống, đồng nghĩa với việc xếp hạng ESG như một thước đo cùng với tỷ số tài chính khi phân tích cơ bản cổ phiếu. 

⭐️ Xác định các tiêu chí chọn lựa ESG phù hợp: Đầu tiên, nhà đầu tư cần xác định vấn đề ESG nào là quan trọng nhất đối với bản thân. Nhà đầu tư có thể sử dụng nhiều nguồn công cụ khác nhau để đánh giá các ưu tiên ESG của mình, chẳng hạn như khung 17 Mục tiêu phát triển Bền vững của Liên hợp quốc bao gồm tổng hợp nhiều chủ đề xã hội và môi trường.

⭐️ Đánh giá mức độ lợi nhuận kỳ vọng và rủi ro đi kèm: Đây là điều kiện tiên quyết trước khi đưa ra bất kỳ khoản đầu tư nào, bao gồm cả đầu tư ESG. Nhà đầu tư có thể sử dụng nhiều công cụ như tính toán mô phỏng, lập kế hoạch để đưa ra mức lợi nhuận và rủi ro phù hợp với khoản đầu tư.

⭐️ Lựa chọn phương pháp tiếp cận tích hợp các khoản đầu tư ESG: Nhà đầu tư cần xác định cách thức kết hợp các yếu tố ESG vào danh mục đầu tư, chẳng hạn việc mua cổ phiếu, ETF của các quỹ ESG vào một danh mục trái phiếu có thể giúp đa dạng hóa danh mục đầu tư. 

⭐️ Thường xuyên theo dõi, xem xét điều chỉnh danh mục ESG: Đây là bước cuối cùng nhưng rất cần thiết để bảo vệ lợi nhuận tài khoản trước những rủi ro biến động của thị trường. 

ESG là một bộ tiêu chuẩn đánh giá đối với doanh nghiệp để thúc đẩy tính bền vững và trách nhiệm xã hội, quản trị. Nhà đầu tư có thể đầu tư vào ESG để tận dụng làn sóng chuyển đổi bền vững, thể hiện giá trị cam kết với xã hội cũng như có thể kiếm được lợi nhuận khi hiệu suất đầu tư của các quỹ ESG thế hiện rất tốt trong thời gian gần đây. Ở Việt Nam, nhà đầu tư có thể tìm đến các cổ phiếu trong chỉ số VNSI do HOSE công bố để tìm kiếm các doanh nghiệp thực hiện tốt ESG.

Khi đầu tư vào ESG, nhà đầu tư cũng cần lưu ý những tiêu chí lựa chọn ESG phù hợp, thiết lập lợi nhuận và rủi ro kì vọng cũng như thường xuyên đánh giá, xem xét, quản lý danh mục đầu tư như các khoản đầu tư thông thường khác.