DAO là gì? Tương lai nào cho mô hình quản trị phi tập trung?

Các tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) có thể là những giải pháp mang lại sự thay đổi nhanh chóng cho lĩnh vực phi tập trung.

Không giống như các tổ chức truyền thống, DAO không có cơ quan quản lý tập trung. Trong bài viết này, mình sẽ chia sẻ  một bức tranh toàn cảnh về mô hình DAO và giải thích lý do tại sao chúng có thể là một xu hướng mới trong thời gian tới.

DAO là viết tắt của Decentralized Autonomous Organization hay tiếng Việt gọi là Tổ chức tự trị phi tập trung. Đây là một dạng cấu trúc quản lý sử dụng công nghệ chuỗi khối (blockchain) để tự động hóa một số khía cạnh của quá trình bỏ phiếu và xử lý giao dịch.

Như chúng ta đã biết, để điều hành hoạt động của một công ty sẽ bao gồm một nhóm những người lãnh đạo (có thể là Hội đồng quản trị hoặc các Founder…). Những người này tham gia với vai trò là cơ quan chủ quản. Quyền lực tập trung chính vào nhóm người này, họ có quyền tác động cũng như đưa ra các quyết định ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của công ty.

Nhưng đây cũng chính là yếu điểm lớn nhất của mô hình này. Sự tập trung và chuyên quyền có thể phát sinh ra những mặt trái khi bản thân những người lãnh đạo đó vận hành công ty theo cảm tính, tiêu tiền theo ý thích hoặc thậm chí là thao túng sổ sách. Lấy cảm hứng từ việc phân cấp trong tiền điện tử (Crypto), năm 2016 mô hình DAO được hình thành với mục đích thúc đẩy việc giám sát, quản lý, vận hành mà không cần đến cơ quan chủ quản như mô hình truyền thống kể trên.

Tuy nhiên, có hai điều chúng ta cần lưu ý đối với mô hình DAO này:

• Một là không phải tất cả mọi giao thức hoặc dự án Crypto ngay từ đầu tiên đã phát triển theo mô hình DAO. Thời gian đầu họ sẽ thường áp dụng mô hình quản trị tập trung. Tức là, quyết định phát triển giao thức vẫn xuất phát từ một nhóm những người sáng lập. Trong quá trình phát triển họ sẽ dần dịch chuyển sang mô hình DAO. Arbitrum là một ví dụ điển hình. Mãi đến khi ra mắt ARB token và airdrop cho người dùng vào tháng 3/2023, dự án này mới chính thức công bố chuyển sang DAO.

  
  

• Hai là mặc dù đặc trưng của DAO là phân cấp nhưng trong một số trường hợp khi quy mô của DAO chưa đủ lớn hoặc bản thân các nhà phát triển có ý định thao túng ngay từ đầu thì nó cũng không phát huy hết ưu điểm hiện có. Lấy ví dụ, một số giao thức trước khi tiến tới việc phân quyền đã phân bổ một lượng lớn mã thông báo (token) cho một vài địa chỉ ví nhất định. 

Khi DAO đi vào hoạt động, những địa chỉ ví này sẽ có “tiếng nói” nhiều hơn và có thể tác động đến kết quả bầu cử. Do đó, mặc dù là theo mô hình DAO nhưng trên thực tế nó vẫn đã và đang duy trình một mô hình quản trị tập trung mà thôi. Tuy nhiên, trong khuôn khổ bài viết này, chúng ta sẽ đi sâu vào tìm hiểu một mô hình DAO chuẩn mực nhé.

Bảng dưới đây sẽ cho bạn thấy những sự giống và khác nhau giữa mô hình DAO và quản trị tập trung.

Chúng ta cần phải hiểu rằng mô hình DAO chỉ có tác động đến cấp quản trị và điều hành tại tổ chức hoặc doanh nghiệp mà thôi. Nghĩa là, mọi hoạt động thực tế vẫấn diễn ra bình thường. Khác biệt ở đây là những quyết định cho quá trình hoạt động đó sẽ không đến từ một cơ quan tập trung như trước đây nữa.

Thay vào đó, các thành viên trong tổ chức đó đều có thể đưa ra các đề xuất (proposal) trong quá trình hoạt động. Tuy nhiên, đề đề xuất đó được thông qua, nó cần sự đồng thuận từ tất cả (hoặc ít nhất là một tỷ lệ được quy định) từ các thành viên khác trong tổ chức đó. Để đại diện cho quyền biểu quyết của mình trong DAO, mỗi cá nhân thường sẽ được yêu cầu sở hữu các mã thông báo được phát hành bởi chính dự án đó.

Cơ chế vote (bầu cử) trên giao thức lending Aave. Nguồn: Aave

Ngoài ra, như mình đã chia sẻ ở đầu bài viết DAO tự động hóa hoàn toàn trong các hoạt động bỏ phiếu hay xử lý giao dịch. Để làm được điều này DAO sử dụng các hợp đồng thông minh (smart contract) được triển khai trên blockchain. Các hợp đồng thông minh này thiết lập các quy tắc của DAO.

DAO hoàn toàn tự chủ và minh bạch. Vì chúng được xây dựng trên các chuỗi khối mã nguồn mở nên bất kỳ ai cũng có thể xem mã của chúng. Bất kỳ ai cũng có thể xem được ngân quỹ tại thời điểm đó của DAO là bao nhiêu, những đề xuất nào được thông qua hoặc từ chối…

Tình hình ngân quỹ của DAO được công bố công khai để mọi người có thể truy cập được. Nguồn: aavetreasury

Dựa trên chính sự phân quyền mà blockchain mang lại, DAO được xem như là một kiến trúc cho thế hệ tiếp theo. Nó là thành phần quan trọng chính trong hệ sinh thái tiền điện tử cũng như Web 3.0 hiện nay. Với tầm nhìn giúp tạo ra các tổ chức phi tập trung, tôn trọng lợi ích của các bên liên quan bên ngoài sự kiểm soát của bất kỳ bên nào, mô hình DAO cho thấy một số ưu điểm sau đây.

Ưu điểm

• Thứ nhất, tính phân quyền: Chìa khóa của DAO là thiếu cơ quan trung ương và nó trao quyền vào tay từng thành viên trong tổ chức. Việc phân quyền giúp hạn chế các vấn đề cảm tính cũng như thao túng trong giao thức.

  
  

• Thứ hai, tính dân chủ: Giống như việc bạn nắm giữ một số cổ phần tại một công ty, bạn sẽ có quyền tham gia họp đại hội cổ đông thì với DAO bạn cũng có thể được góp tiếng nói và biểu quyết cho mọi vấn đề. Điều này sẽ thôi thúc bạn đóng góp nhiều hơn cho vận mệnh và sự hưng thịnh của giao thức đó thay vì chỉ là sở hữu token và mua/bán kiếm lời.

  
  

• Thứ ba, tính công khai: Mọi hoạt động bầu cử đều được công bố công khai minh bạch. Điều này ngăn cản các hành động đi ngược lại với lợi ích của cộng đồng. Trường hợp của giao thức Solend là một ví dụ. Hồi tháng 6/2022, cộng đồng của giao thức này đã quyết định tạm chiếm quyền quản lý của một ví cá voi để ngăn giao thức bị mất thanh khoản. Mặc dù quyết định này đã xâm phạm quyền riêng tư nhưng nó vẫn nhận được sự đồng thuận của các thành viên thông qua các đợt bỏ phiếu hành động.

Ưu điểm là vậy nhưng không có nghĩa mô hình này hoàn hảo tuyệt đối. Bản thân DAO cũng tồn tại một số hạn chế sau đây. 

Nhược điểm

• Thứ nhất, tốc độ: Việc ra quyết định dựa trên ý kiến của hàng ngàn thành viên trong môt cộng đồng chắc chắn sẽ khó khăn hơn việc chỉ có một người quyết định như mô hình tập trung. Nhiều đề xuất phải bỏ phiếu nhiều lần nhưng vẫn không đạt được sự đồng thuận cần thiết.

  
  

• Thứ hai, bảo mật: DAO được vận hành dựa trên blockchain. Bản thân DAO vẫn có thể bị lợi dụng như dự trữ kho bạc bị đánh cắp hay kho tiền bị rút sạch… nếu bảo mật của DAO không được thiết lập và duy trì đúng cách.

  
  

• Thứ ba, nhận thức: Không phải ai sở hữu một lượng token của giao thức cũng biết hoặc chú ý đến việc bỏ phiếu để đóng góp cho sự phát triển của giao thức. Với nhiều người, việc sở hữu token chỉ với mục đích mua/bán kiếm lời. Do đó, để một giao thức phát triển, các DAO sẽ cần phải tập hợp được nhiều cá nhân có trình độ học vấn và hiểu biết tương đối.

Như mình đã chia sẻ, DAO chỉ là cách thay đổi mô hình quản lý và vận hành mà thôi. Do đó, dựa trên mục đích sử dụng cũng như phương thức vận hành DAO mà chúng ta có thể được chia thành nhiều loại khác nhau. Dưới đây sẽ là một trong số những cách như vậy 

• Một là Token based DAO hay Protocol DAO: Loại DAO này được xây dựng để quản lý một giao thức phi tập trung, chẳng hạn như ứng dụng vay hoặc cho vay Aave mà chúng ta thấy trong ví dụ ở trên. Mọi quyết định thực thi của giao thức sẽ đến từ DAO. Lấy ví dụ, gần đây nhất Aave DAO đã thông qua đề xuất triển khai trên mạng Layer 2 của Ethereum, Metis. Các thành viên cộng đồng cho biết, động thái này có thể thúc đẩy tính thanh khoản của thị trường cho hệ sinh thái Metis đang phát triển.

  
  

• Hai là Shared based DAO: Đúng như tên gọi, loại hình DAO này được lập ra cho mục đích nhất định. Đó có thể là gây quỹ từ thiện, tham gia góp vốn. Một ví dụ về loại DAO này là UkraineDAO, đã huy động được hơn 3 triệu USD bằng ETH cho binh lính Ukraine sau cuộc xâm lược của Nga. Grant DAO tương tự như DAO từ thiện. 

Các thành viên của DAO tập hợp quỹ của họ, kêu gọi người nộp đơn và quyết định ý tưởng nào sẽ được tài trợ dựa trên phiếu bầu. Gitcoin DAO là cái tên không thể không nhắc đến cho loại hình này. Đây nó giống như một tổ chức ươm mầm cho các dự án tiềm năng vậy.

Hoạt động gây quỹ trên Gitcoin. Nguồn: Gitcoin

Ngày nay, phần lớn các dự án Crypto đều đã và đang phát triển theo mô hình DAO. Nó giống như một xu thế khó tránh khỏi khi phần lớn cộng đồng đều quan tâm đến vấn đề phân quyền. 

Thật khó để xác định điểm chung giữa các DAO này để từ đó đưa ra những so sánh nhất định. Tuy nhiên, chúng ta có thể dựa vào giá trị vốn hóa thị trường của các loại tiền điện tử của từng DAO để xác định xem đâu là dự án lớn nhất ở thời điểm hiện tại.

Top DAO token. Nguồn: CoinMarketCap

Theo trang thống kê CoinMaketCap, đâu đó có khoảng 200 dự án nằm trong danh sách này. Tại thời điểm mình viết bài này, tổng vốn hóa thị trường từ các token của các DAO này ở mức khoảng 18.63 tỷ USD. Khối lượng giao dịch trong 24 giờ gần nhất ghi nhận ở mức gần 1 tỷ USD.

Một vài cái tên top đầu trong danh sách này là Uniswap, Internet Computer hay Lido DAO... Nếu theo dõi thị trường Crypto một thời gian dài, chúng ta sẽ thấy sự dịch chuyển trong thứ hạng các dự án thuộc danh sách này. Trước đây, một số nền tảng top đầu sẽ thuộc về MakerDAO, Yearn Finance hay Compound… Giờ đây, khi thị trường xuất hiện những lĩnh vực mới với các trend mới, nhiều tên tuổi mới được ghi nhanh như Lido hay Arbirtum…

Lido TVL. Nguồn: DefiLlama

Lido nổi lên nhờ việc trở thành một trong những giải pháp về liquid staking lớn nhất hiện nay. Theo DefiLlama, Lido hiện đang nắm giữ 26.34% thị phần với hơn 12.39 tỷ USD tài sản bị khóa (TVL). Việc Ethereum cho phép mở khóa lượng ETH staking sau 2 năm đã và đang biến Lido trở thành kỳ lân trong ngành.

Trong phần lớn các ví dụ mà mình đã chia sẻ ở phần trên, chúng ta đều thấy rằng DAO được ứng dụng khá phổ biến trong lĩnh vực tiền điện tử. DAO giúp quản trị giao thức phân quyền hơn, phù hợp với đặc tính phân quyền cùng số lượng người nắm giữ lớn và phân tán trên toàn toàn cầu. Đây được xem như là một trong những định hướng tiếp theo của thị trường tiền điện tử khi yếu tố phân quyền và phi tập trung sẽ ngày càng được chú ý hơn.

Ngoài ra, kết hợp với công nghệ blockchain, DAO có thể sẽ dần xâm lấn vào các lĩnh vực khác của thị trường truyền thống. Ví dụ về gây quỹ ủng hộ cho Ukraine mà chúng ta vừa trao đổi ở trên cũng là một ví dụ. Khi bất ổn địa chính trị xảy ra, các vấn đề thanh toán tại các quốc gia yếu thế sẽ bị phụ thuộc và chịu sự kiểm soát. Việc ủng hộ qua DAO sẽ là cách để kêu gọi sự chung tay của cộng đồng, quyên góp tiền để ủng hộ cho các vùng chịu ảnh hưởng bởi chiến tranh.

Không dừng lại ở đó, DAO có thể sẽ đóng góp một phần không nhỏ vào những nỗ lực minh bạch hoá hoạt động bầu cử tại các quốc gia, vùng lãnh thổ. Hơn thế nữa, bản thân người dân hoàn toàn có thể đóng góp tiếng nói, đưa ra ý tưởng để hoàn thiện và phát triển đất nước dưới vai trò ẩn danh. Khi đó, mô hình DAO sẽ đóng vai trò là người giám sát, thực thi các hợp đồng cũng như quy trình đã được thống nhất trước đó.

Chúng ta không phủ nhận mô hình DAO mang lại nhiều lợi thế chẳng hạn như hoạt động 24/7 và phạm vi tiếp cận toàn cầu… Tuy nhiên, công bằng mà nói, để mô hình DAO trở nên phổ biến và len lỏi nhiều hơn nữa vào mọi khía cạnh của cuộc sống nó cần phải giải quyết hàng loạt những vấn đề, trong đó có việc nhận thức cũng như khả năng chấp nhận của con người.

Việc không có cơ quan quản trị tập trung đối với DAO mà nói vừa là ưu điểm nhưng cũng có thể là nhược điểm. Khi sự chấp nhận còn hạn hẹp, các mô hình truyền thống sẽ khó có thể chấp nhận việc đưa vào một mô hình quản trị mà mọi người đều có tiếng nói như nhau. Một cách dễ hiểu, nếu như bạn là CEO của một công ty, sẽ khó để bạn có thể chấp nhận việc mình bị mất quyền và phân bổ đều quyền đó vào tay hàng ngàn hàng vạn các cổ đông nhỏ lẻ ngoài kia.

Khi công nghệ ngày càng phát triển, chúng ta hoàn toàn có thể kỳ vọng với khả năng tạo ra các mạng lưới rộng lớn gồm những người và tổ chức được kết nối với nhau, DAO có khả năng xác định lại cách chúng ta sống và làm việc cùng nhau. Thậm chí, DAO còn có khả năng biến các quy trình hiện tại trở nên hiệu quả hơn bằng cách loại bỏ yếu tố con người. 

Tuy nhiên, có lẽ sẽ cần một thời gian dài nữa để các quy định cũng như nhận thức có thể theo kịp với sự phát triển của DAO. Các vấn đề về khung pháp lý cho vấn đề này vẫn còn tồn tại. trong khi một số khu vực pháp lý, chẳng hạn như Wyoming, đã thực hiện các bước để công nhận DAO là tập đoàn và cấp cho họ các quyền hợp pháp tương tự như LLC thì một số nơi lại xem DAO như một kẻ thù cần tiêu diệt.

Do đó, tương lai của DAO đòi hỏi sự hợp tác giữa các cơ quan quản lý và những người trong cộng đồng doanh nghiệp Web3. Các công cụ và giải pháp hiện tại cần phải được cải thiện để tăng khả năng sử dụng cũng như thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang không gian làm việc phi tập trung, kỹ thuật số hơn.

Với tiềm năng phân cấp, các tổ chức tự trị phi tập trung có mọi khả năng thay thế các ứng dụng quản trị và nhóm đầu tư… Sự phổ biến ngày càng tăng nhanh chóng của DAO phần nào cho thấy tiềm năng mà nó có thể mang lại. 

Tuy nhiên, ý tưởng triển khai DAO trên quy mô rộng phụ thuộc rất nhiều vấn đề và có lẽ sẽ mất một thời gian dài nữa để DAO có thể trở nên phổ biến trong cuộc sống hàng ngày của mỗi chúng ta.

• Crypto là gì? Mọi điều cần biết về thị trường cryptocurrency
  

• Blockchain là gì? Các ứng dụng trong thực tiễn của công nghệ blockchain
  

• Staking là gì? Làm sao để kiếm tiền từ staking coin? Mọi điều cần biết về Staking

• Game NFT là gì? Top 7 Game NFT Kiếm Tiền Miễn Phí Trên Điện Thoại

• Faucet Crypto là gì? Cách để kiếm tiền điện tử miễn phí với faucet Crypto